Dziecko urodzone przedwcześnie i jego rodzice.
Wybrane zagadnienia psychologiczne
pod redakcją Grażyny Kmity
Recenzje wydawnicze: dr Marta Białecka-Pikul, prof. dr hab. Ewa Helwich
miejsce wydania: Warszawa
rok wydania: 2013
ISBN: 978-83-61269-28-1
format: 165 × 235 mm
liczba stron: 132
oprawa: miękka
Kolejny tom serii wydawniczej „Psychologia Kliniczna Dziecka i Rodziny”. Książka składa się z 5 rozdziałów, w których omówiono wybrane psychologiczne zagadnienia rozwoju dzieci przedwcześnie urodzonych w kontekście relacji rodzice – dziecko. Autorki przedstawiają wyniki własnych badań o charakterze eksploracyjnym, interpretując je w świetle światowej literatury tematu. Opisują interesującą, złożoną metodologię stosowaną w pracach badawczych poświęconych zachowaniom niemowląt w interakcji z rodzicem i osobą obcą oraz reprezentacjom dziecka i interakcji z nim w umyśle matek i ojców.
Streszczenia rozdziałów
1. Organizacja zachowania noworodka i temperament w wieku trzech miesięcy u dzieci urodzonych przedwcześnie i o czasie
Justyna Ołdak
Wydział Psychologii, Uniwersytet Warszawski
Celem badań było porównanie temperamentu niemowląt urodzonych przedwcześnie i o czasie oraz analiza związku między temperamentem a organizacją zachowania noworodka (NBO). Uczestniczyło w nich 32 dzieci urodzonych między 26. a 32. tygodniem życia płodowego i 30 dzieci donoszonych oraz ich rodzice. W pierwszym miesiącu życia dziecka (u wcześniaków – wiek korygowany) przeprowadzano badanie Skalą Oceny Zachowania Noworodka (NBAS) T. Berry’ego Brazeltona, a gdy dziecko miało 3 miesiące, oboje rodzice wypełniali Zrewidowany Kwestionariusz Zachowań Niemowlęcych (IBQ-R) Mary Rothbart. Okazało się, że pomimo trudności wcześniaków w zakresie NBO nie ma istotnych różnic między temperamentem niemowląt z obu grup. Analiza korelacji oraz analiza skupień wykazała istnienie zależności między NBO a temperamentem. Dla późniejszego temperamentu w obu badanych grupach największe znaczenie miał zakres stanów aktywności, labilność tych stanów, a ponadto u wcześniaków również zdolność do utrzymania stabilności na poziomie autonomicznym, zaś u dzieci donoszonych ogólna sprawność motoryczna, dojrzałość ruchów i napięcie mięśniowe. Silniejsze korelacje między wynikami NBAS i IBQ-R uzyskano w grupie wcześniaków.
2. Przedwczesne narodziny rodzica: z badań nad doświadczeniem wcześniactwa w przeżyciach ojców i umysłową reprezentacją więzi ojca z dzieckiem
Agnieszka Pacak
Wydział Psychologii, Uniwersytet Warszawski
Celem badania była próba opisanie znaczeń, jakie ojcowie dzieci przedwcześnie urodzonych nadają doświadczeniu wcześniactwa, i określenie ich związku z reprezentacją więzi z dzieckiem w umyśle ojców. Badanie miało charakter eksploracyjny. Uczestniczyło w nim czterech ojców dzieci w wieku przedszkolnym. Zastosowano metodę analizy treści oraz formalnych aspektów narracji. Na jej podstawie wyróżniono cztery wzorce sposobu doświadczania wcześniactwa i powiązanej z nim umysłowej reprezentacji więzi z dzieckiem.
3. Gotowość do przyjmowania perspektywy dziecka i wzorce regulacji interakcyjnej w diadzie matka – niemowlę urodzone przedwcześnie
Aleksandra Mieszkowska
Wydział Psychologii, Uniwersytet Warszawski
Autorka opisuje relację matka – niemowlę urodzone przedwcześnie z uwzględnieniem poziomu intrapsychicznego – specyfiki reprezentacji dziecka w umyśle matki – oraz interpersonalnego – interakcji w diadzie. Zwraca uwagę na szczególne znaczenie wymiaru reprezentacji, jakim jest gotowość matki do przyjmowania perspektywy niemowlęcia, oraz na przebieg regulacji interakcyjnej jako procesu leżącego u podstaw interakcji. W badaniu uczestniczyło sześć diad matka – dziecko urodzone przedwcześnie w wieku korygowanym 6 miesięcy. Materiał badawczy stanowiły transkrypcje częściowo ustrukturalizowanych wywiadów z matkami oraz nagrania interakcji w sytuacji swobodnej zabawy. Na podstawie opisów jakościowych i analiz ilościowych materiału wyodrębniono trzy wzorce relacji matka – niemowlę urodzone przedwcześnie. Różniły się one w obszarze reprezentacji pod względem stopnia, w jakim matki były gotowe do przyjmowania perspektywy dziecka oraz w zakresie regulacji interakcyjnej poziomem wzajemności i dopasowania.
4. Zachowania przywiązaniowe i eksploracyjne u niemowląt urodzonych przedwcześnie
Marta Kosiorek
Wydział Psychologii, Uniwersytet Warszawski
Rozdział poświęcono dynamicznym powiązaniom między zachowaniami eksploracyjnymi i przywiązaniowymi u niemowląt urodzonych przedwcześnie w sytuacji triadycznej matka – dziecko – osoba obca. W badaniach przeprowadzono mikroanalizę nagrań epizodu z obcym dla sześciorga dzieci w wieku korygowanym 5 i 11 miesięcy. Przedmiotem zainteresowania były zachowania wzrokowe, proksemiczne i dotykowe. Powiązano mikroanalizę obserwacji z analizami klinicznymi. Łącząc jakościowe i ilościowe podejście do interpretacji danych, wyodrębniono trzy wzorce zachowań: poznawanie osoby obcej przy początkowej otwartości i utrzymywaniu fizycznej bliskości z matką, poznawanie osoby obcej przy jednoczesnej aktywności związanej z przedmiotem i ograniczonym kontakcie z matką oraz poznawanie osoby obcej przy początkowym dystansie oraz utrzymywaniu bliskości z matką.
5. Regulacja interakcyjna w diadach matka – niemowlę urodzone przedwcześnie
Grażyna Kmita
Wydział Psychologii, Uniwersytet Warszawski
Instytut Matki i Dziecka w Warszawie
Magdalena Majewska
Wydział Psychologii, Uniwersytet Warszawski
Rozdział dotyczy trudności interakcyjnych w diadach matka – niemowlę urodzone przedwcześnie. Autorki opisują współzależności między cyklem uwagi dziecka a interakcyjnymi zachowaniami matki, analizowanymi na wymiarach podążania i dyrektywności, w parach, które doświadczały początkowych trudności w regulacji interakcyjnej. Analizie poddano 3-minutowe epizody interakcji sześciu diad matka – dziecko w wieku korygowanym 5, 11 i 24 miesięcy. Na podstawie uzyskanych wyników podjęto próbę sformułowania wniosków dla praktyki wczesnej interwencji psychologicznej.
